भारतातील प्रमुख बेटे | अरबी समुद्रातील बेटे | बंगालच्या उपसागरातील बेटे संपूर्ण माहिती

 भारतीय बेटे 

भारतीय बेटे

• मुख्य भूमीपासून अलग असलेली बेटे ही देशाच्या प्राकृतिक रचनेचाच एक भाग आहेत. 

अ) अरबी समुद्रातील बेटे (लक्षद्वीप, मिनिकॉय व अमिनीदिवी बेटे)

• लक्षद्वीप, मिनिकॉय व अमिनीदिवी बेटे ही प्रवाळांच्या संचयनातून निर्माण झालेली बेटे आहेत. लक्षद्वीप, मालदीव व छागोस द्वीपसमूह ही अरबी समुद्रातील बेटे म्हणजे जलमग्न पर्वतीय रांगेचे अतिउत्तरेकडील भाग आहेत. 'लक्षद्वीप' याचा शब्दशः अर्थ ‘एक लाख बेटे' असा असला तरी प्रत्यक्षात अरबी समुद्रातील या द्वीपसमूहात केवळ ३६ बेटांचा किंवा शैलभित्तीचा समूह आढळतो. 
• अरबी समुद्रात ज्वालामुखी पर्वतांच्या शिखरांभोवती कीटकांच्या संचयनामुळे निर्मिती झालेल्या बेटांना प्रवाळ बेटे म्हणतात. लक्षद्वीप बेटे ही या बेटांचाच भाग असल्याने ती ज्वालामुखी निर्मित बेटे आहेत, असे मानले जाते. येथे डोंगर अथवा नदी आढळत नाही. लक्षद्वीप बेटसमूहात मिनीकॉय, कावरती, लखदीव, अमिनी, किलतान, कादमत इत्यादी बेटांचा समावेश होतो. लक्षद्वीप बेटांचे क्षेत्रफळ ३२ चौ. किमी असून तो भारतातील सर्वात लहान केंद्रशासित प्रदेश आहे.
• लक्षद्वीपमधील एकमेव विमानतळ ‘अगाती विमानतळ' हा मुख्यभूमीवर केरळमधील कोची या शहरास जोडला गेला आहे. लक्षद्वीप परिसरात स्कूबा डायव्हिंग, विंडसर्किंग, वॉटरस्किइंग इत्यादी जलक्रीडांच्या माध्यमातून हा परिसर पर्यटकांचे आकर्षणस्थान बनविण्यात आला आहे. कॅनेनोर बेटे व अमीनीदिवी बेटे ही लक्षद्वीप बेटांचेच भाग आहेत.

ब) बंगालच्या उपसागरातील बेटे (अंदमान-निकोबार बेटे)

• बंगालच्या उपसागरातील बेटे ही समुद्रात बुडालेल्या 'आव्हाकानयोमा' या पर्वताची शिखरे आहेत. उदा. अंदमान आणि निकोबार बेटसमूह (जगातील सर्वांत मोठा बेटसमूह) ।
• अंदमान-निकोबार बेटसमूहात ५७२ बेटे असून यापैकी ३४ बेटांवर मानवी वस्ती आहे. - अंदमान बेटसमूहात लहानमोठी सुमारे ३०४ बेटे आहेत तर निकोबार बेटसमूहात सुमारे २२ बेटे आढळतात. (काही संदर्भ ग्रंथांत अंदमान बेटसमूहात २०३ बेट तर निकोबार बेटसमूहात १९ बेटे असा उल्लेख आढळतो.) अंदमान बेटे निकोबार बेटांपासून १०° चॅनेल'द्वारा विभागली गेली आहेत.
• अंदमान बेटाचे मोठे अंदमान व लहान अंदमान असे दोन भाग आहेत. मोठे अंदमानचे उत्तर, मध्य व दक्षिण अंदमान असे भाग आहेत.
• दहा अक्षांश खाडीच्या दक्षिणेकडील निकोबार हा २२ बेटांचा समूह असून त्यातील १० बेटांवर मानवी वस्ती आहे. अंदमान-निकोबारची राजधानी असलेले पोर्ट ब्लेअर मुख्य भूमीशी चेन्नई, विशाखापट्टणम व कोलकाता या शहरांना जोडलेले आहे.
• अंदमान-निकोबारमधील पोर्ट ब्लेअर येथे 'वीर सावरकर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ' हा एकमेव विमानतळ आहे. अंदमान-निकोबारमध्ये लक्षद्वीपच्या तुलनेत पर्यटन क्षेत्र पोर्ट ब्लेअर व त्याच्या जवळच्या काही बेटांपुरतेच मर्यादित आहे, कारण या बेटसमूहातील कमी होत चाललेल्या आदिवासी जमातींना संरक्षण देणे हे सरकारने मुख्य ध्येय मानले आहे. अंदमान बेटसमूहात प्रवाळ बेटे आढळत नाहीत. संपूर्ण माहिती 

भारतातील अन्य बेटे : 

• भारतात समुद्रातील सुमारे १३८२ बेटे आहेत. (संदर्भ : महाराष्ट्र टाईम्स, २२ सप्टेंबर २०१६) . 
• बंगालच्या उपसागराच्या किनाऱ्यावर 'अवसादी बेटे' आहेत.
• कच्छच्या आखातात झालरीसदृश्य प्रवाळांच्या शैलभित्तींच्या स्वरूपातील बेटे आहेत.
• कोकण व मलबार किनाऱ्यालगत छोटी बेटे आढळतात. 
• न्यू-मुरे : हे बंगालच्या उपसागरातील बेट (हरिभंगा नदीलगत) भारताच्या मालकीचे आहे. या बेटावरून भारत व बांगला देश या राष्ट्रांमध्ये वाद सुरू आहे. 
• Barrier Island : आंध्र प्रदेशच्या किनाऱ्यावर वाळूच्या संचयनाने श्रीहरिकोटा हे Barrier Island तयार झाले आहे.