भारतातील प्रमुख नद्या व त्यांची उगमस्थाने संपूर्ण माहिती स्पर्धापरीक्षा उपयुक्त

भारतातील प्रमुख नद्या 

भारतातील प्रमुख नद्या

• पश्चिम वाहिनी नर्मदा नदी उत्तरेकडे विंध्य व दक्षिणेकडे सातपुडा रांगांमधून वाहते. सातपुड्याच्या दक्षिणेस तापी नदी पूर्वेकडून पश्चिमेकडे वाहते. पूर्ववाहिनी गोदावरी नदी, उत्तरेकडील सातमाळा-अजिंठा व दक्षिणेकडील हरिश्चंद्र-बालाघाट डोंगररांगांदरम्यान वाहते. हरिश्चंद्र-बालाघाट व महादेव डोंगररांगांदरम्यान भीमा नदी पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वाहते. भीमा खोरे व कृष्णा खोरे दरम्यान महादेव डोंगररांगा पसरलेल्या आहेत. सातमाळा-अजिंठा, हरिश्चंद्र-बालाघाट, महादेव या डोंगररांगा सह्याद्रीच्या (पूर्वेकडील) उपरांगा आहेत.

भारत : क्षेत्रानुसार नदी खोऱ्यांचा क्रम

नदीखोरे	क्रमांक	भारतातील क्षेत्रफळ चौकिमी.
गंगा नदीखोरे	भारतातील सर्वात मोठे (प्रथम क्रमांकाचे) खोरे	८,६१,४५२ (२६.२%)
गोदावरी खोरे	भारतातील दुसरे व पठारावरील प्रथम क्रमांकाचे खोरे	३,१२,८१२ (९.५१%)
कृष्णा खोरे	भारतातील तिसऱ्या क्रमांकाचे खोरे	२,५८,९४८ (७.८७%)
महानदी खोरे	भारतातील चौथ्या क्रमांकाचे खोरे	१,४१,६०० (४.३%)
नर्मदा खोरे	भारतातील पाचव्या क्रमांकाचे खोरे	९८,७९५ (३.००५%)
कावेरी खोरे	भारतातील पाचव्या क्रमांकाचे खोरे	८७,९०० (२.६७%)

गोदावरी खोरे ७ राज्यातून पसरलेले आहे : 

१) महाराष्ट्र : १,५२,१९९ चौकिमी: 

२) व ३) आंध्र प्रदेश व तेलंगणा : ७३.२०१ चौकिमी; 

४) छत्तीसगढ़ : ३३,४३४ चौकिमी; 

५) मध्य प्रदेश : ३१.८२१ चौकिमी;

६) ओडिशा : १७,७५२ चौकिमी; 

७) कर्नाटक : ४,४०६ चौकिमी.

• काली नदी भारतात 'शारदा नदी' या नावे ओळखली जाते.
• मही, चंबळ, बेटवा या नद्या माळवा पठारात उगम पावतात. 
• 'शोण-नर्मदा' ही मध्यवर्ती उच्चभूमी व दख्खनचे पठार यांच्यातील प्राकृतिक सीमारेषा आहे. 
• विंध्याचल-बाघेलखंड हा टोन्स, शोण व त्यांच्या उपनद्यांचा प्रदेश आहे.

भारत : प्रमुख नद्या व त्या ज्या राज्यांमधून वाहतात त्यांची संख्या

१) गंगा (आंतरराष्ट्रीय) : उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखंड, पश्चिम बंगाल, ही ५ राज्ये व बांगलादेशातून 

२) ब्रह्मपूत्रा (आंतरराष्ट्रीय) : अरुणाचल प्रदेश, आसाम ही भारतातील दोन राज्ये व बांगला देश, चीन. 

३) सिंधू (आंतरराष्ट्रीय नदी) : भारतातील जम्मू-काश्मीर या एकमेव राज्यातून व पाकिस्तान, चीन. 

४) नर्मदा : मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र व गुजरात (३ राज्ये) 

५) तापी : मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, गुजरात (३ राज्ये) 

६) गोदावरी : महाराष्ट्र, तेलंगणा, आंध्र प्रदेश (३ राज्ये) व येनाम (पुदुच्चेरी) या केंद्रशासित प्रदेशातून 

७) कृष्णा : महाराष्ट्र, कर्नाटक, तेलंगणा, आंध्रप्रदेश (४ राज्ये)

८) कावेरी : कर्नाटक, तामिळनाडू, (२ राज्ये) 

९) महानदी : छत्तीसगढ, ओडिशा (२ राज्ये)

१०) मही : मध्य प्रदेश, राजस्थान, गुजरात (३ राज्ये) 

११) साबरमती : राजस्थान, गुजरात (२ राज्ये)

१२) चंबळ : मध्य प्रदेश, राजस्थान, उत्तर प्रदेश (३ राज्ये)

भारतातील प्रमुख नद्या व त्यांच्या काठावर वसलेली शहरे

१) गंगा : हरिद्वार, कानपूर, पाटणा,मिर्झापूर, बनारस, भागलपूर, बक्सार

२) महानदी : कटक, सबळपूर  

३) नर्मदा : जबलपूर, देवास, राजपिपला

४) यमुना : दिल्ली, आग्रा, मथुरा

५) चंबळ : कोटा

६) ब्रह्मपुत्रा : दिब्रुगड, गुवाहाटी, गोलापारा

७) शरयू (घाग्रा) : अयोध्या

८) कृष्णा : विजयवाडा, सांगली

९) गोमती : लखनौ

१०) साबरमती : अहमदाबाद

११) मुशी :हैदराबाद 

१२) तापी : सुरत, भुसावळ

१३) गोदावरी : नाशिक, पैठण, कोपरगाव 

१४) कावेरी : श्रीरंगपट्टणम्, तिरुचिरापल्ली 

१५) सतलज : फिरोजपूर, लुधियाना 

१६) हुगळी : कोलकाता, हावडा

१७) झेलम : श्रीनगर

१८) पेरियार : अलवाए 

१९) सुवर्णरेखा : जमशेदपूर 

२०) क्षिप्रा : उज्जैन 

२१) गंगा, यमुना, सरस्वती (त्रिवेणी संगम) : अलाहाबाद 

भारत : प्रमुख सरोवरे

खाऱ्या पाण्याची सरोवरे	राज्य	गोड्या पाण्याची सरोवरे	राज्य
चिल्का (सर्वात मोठे)	ओडिशा	वुलर (सर्वांत मोठे)	बंदिपोरा (जम्मू-काश्मीर)
पुलिकत	आंध्र-तामिळनाडू सीमा	दाल	श्रीनगर (जम्मू-काश्मीर)
सांभर (क्षारता सर्वाधिक) -	राजस्थान	कोलेरू	आंध्र प्रदेश
लोणार	महाराष्ट्र	नगिन सरोवर	श्रीनगर (जम्मू-काश्मीर)
वेंबनाड (कायल)	केरळ	अंचर सरोवर	श्रीनगर (जम्मू-काश्मीर)