महाराष्ट्र-वन्य प्राणीजीवन | महाराष्ट्रातील अभयारण्ये | महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय उद्याने | महाराष्ट्र वनविकास महामंडळ

 महाराष्ट्र-वन्य प्राणीजीवन (अभयारण्ये) 

महाराष्ट्रातील अभयारण्ये

राष्ट्रीय उद्यान (National Park) : म्हणजे वन्यजीव संरक्षण अधिनियम, १९७२ च्या कलम ३५, कलम ३८ किंवा ६६(३) नुसार घोषित केलेले संरक्षित क्षेत्र. 

• राज्यात मेळघाट व पूर्व विदर्भात वाघ आढळतात. 
• कर्नाळा (रायगड) येथे पक्ष्यांसाठी अभयारण्य आहे. 

राज्यातील ६ व्याघ्र प्रकल्प : मेळघाट, ताडोबा, पेंच (पूर्व महाराष्ट्र), सह्याद्री (पश्चिम महाराष्ट्र), नागझिरा-नवेगाव, बोर (वर्धा) 

२५ मे २००८ : चांदोली व कोयना परिसरातील 'सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प' या राज्यातील चौथ्या व्याघ्र प्रकल्पास केंद्राची मंजूरी, क्षेत्रफळ : ७४१.२२ चौ.किमी. (विस्तार : सातारा, सांगली, कोल्हापूर, रत्नागिरी जिल्ह्यांमध्ये) 

२९ नोव्हेंबर २०१३ : नागझिरा-नवेगाव हा ५ वा व्याघ्र प्रकल्प. 

१ जुलै २०१४ : बोर (वर्धा) ६ वा व्याघ्र प्रकल्प

राज्यातील ६ राष्ट्रीय उद्याने

राष्ट्रीय उद्यान	जिल्हा	क्षेत्रफळ चौ.किमी	घोषणा निर्मिती
ताडोबा-अंधारी	चंद्रपूर	११६.५५	१९५५
पेंच (प. जवाहरलाल नेहरू उद्यान)	नागपूर	२५७.२६	१९७५
नवेगाव बांध	गोंदिया	१३३.८८	१९७५
संजय गांधी	मुंबई उपनगर (बोरीवली व ठाणे)	८६.९६	१९८३
गुगामल	मेळघाट (अमरावती)	३६१.२८	१९८७
चांदोली	शिराळा (जि. सांगली)	३१७.६७	२००४

अभयारण्ये : राज्यातील ६ विभागातील प्रमुख अभयारण्ये खालीलप्रमाणे

महाराष्ट्रात एकूण ५८ संरक्षित क्षेत्रांमध्ये ६ राष्ट्रीय उद्याने, ४८ वन्यजीव अभयारण्ये व ४ संवर्धन क्षेत्रे आहेत.

1. कर्नाळा (पक्षी) - रायगड जिल्हा 

2. भीमाशंकर (शेकरू खार) - पुणे जिल्हा 

3. तानसा - ठाणे जिल्हा 

4. सागरेश्वर (हरीण) - सांगली जिल्हा 

5. फणसाड - रायगड जिल्हा 

6. मयुरेश्वर - पुणे जिल्हा 

7. तुंगारेश्वर - पालघर जिल्हा 

8. कोयना - सातारा जिल्हा 

9. देऊळगाव-रेहेकुरी (काळवीट)- कर्जत (अहमदनगर) जिल्हा 

10. दाजीपूर-राधानगरी (गवे) १९५८ - कोल्हापूर जिल्हा 

11. माळढोक (पक्षी) - अहमदनगर व सोलापूर जिल्हा 

12. नायगाव (मोर) - बीड जिल्हा 

13. येडशी - उस्मानाबाद जिल्हा 

14. यावल - जळगाव जिल्हा 

15. जायकवाडी (पक्षी) - औरंगाबाद-नगर जिल्हा 

16. मेळघाट (व्याघ्र) (ढाकणा कोलकाझ) - अमरावती जिल्हा 

17. गौताळा-औटरमघाट - औरंगाबाद व जळगाव जिल्हा 

18. नांदूर-मधमेश्वर (पक्षी) - नाशिक जिल्हा 

19. किनवट - यवतमाळ, नांदेड जिल्हा 

20. चपराळा - गडचिरोली जिल्हा 

21. पेनगंगा - यवतमाळ, नांदेड जिल्हा 

22. अनेर धरण - नंदुरबार जिल्हा 

23. टिपेश्वर - यवतमाळ, नांदेड जिल्हा 

24. कळसूबाई-हरिश्चंद्रगड - अहमदनगर जिल्हा 

25. नर्नाळा - अकोला जिल्हा 

26. काटेपूर्णा - वाशीम जिल्हा 

27. नागझिरा - गोंदिया जिल्हा 

28. अंधारी - चंद्रपूर जिल्हा 

सागरेश्वर हे महाराष्ट्रातील पहिले मानवनिर्मित अभयारण्य. (निर्मिती : दि. मो. मोहिते) 

महाराष्ट्रातील नवी अभयारण्ये : २४ जानेवारी २०१३ : १) ताम्हिणी (जि. पुणे), २) इशापूर (जि. यवतमाळ) (पक्ष्यांसाठी) 

चार नवी अभयारण्ये (७ जून २०१२) : नवीन माळढोक, नवीन बोर, नवे नागझिरा, नवीन नवेगाव. 

• 'ग्रेट इंडियन बस्टर्ड' या पक्षासाठी उस्मानाबाद-सोलापूर हे अभयारण्य कार्यान्वित. 
• जगात केवळ गडचिरोली जिल्ह्यात कोपेला कोलामार्क वनक्षेत्रात रानम्हशींचे अस्तित्व आहे. 
• राज्यात वन्यजीव संरक्षण अधिनियम अस्तित्वात आला : १९७२ 

वन्य जीव सप्ताह : २ ते ८ ऑक्टोबर . १९५२ मध्ये देशात 'वन महोत्सव' सुरू झाला. 

महाराष्ट्र वनविकास महामंडळाची स्थापना : १६ फेब्रुवारी १९७४. १९७२ च्या वन्यजीव संरक्षण अधिनियमात २००२ मध्ये दुरुस्ती करून 'सामाजिक साठे/संपत्ती' या संकल्पनेचा समावेश.